Trong suốt 3 thập kỷ, ông Hidekazu Yokoyama đã xây dựng và phát triển doanh nghiệp hậu cần lớn trên hòn đảo Hokkaido, phía bắc Nhật Bản. Tuy nhiên, năm ngoái, anh quyết định chuyển nhượng toàn bộ công ty chứ không để gia đình tiếp quản.
Đây là một giải pháp được coi là tốt nhất trong bối cảnh Nhật Bản đang rơi vào cuộc khủng hoảng nhân khẩu trầm trọng. Khi tỷ lệ sinh của đất nước giảm mạnh và dân số già đi, độ tuổi trung bình của các chủ doanh nghiệp đã tăng lên khoảng 62. Gần 60% doanh nghiệp Nhật Bản cho biết họ vẫn chưa có kế hoạch cho tương lai.
Các chủ doanh nghiệp lần lượt nghỉ hưu
Dù Yokoyama (73 tuổi) cảm thấy mình đã quá già để tiếp tục điều hành công việc kinh doanh nhưng từ bỏ hoàn toàn không phải là một lựa chọn khi có quá nhiều nông dân “sống nhờ” vào công ty của ông. Tuy nhiên, các con ông không hứng thú với công việc này, kể cả nhân viên của ông. Một số chủ sở hữu tiềm năng muốn chuyển doanh nghiệp của họ về phía bắc.
Vì vậy, anh đăng thông báo nhờ một dịch vụ giúp các chủ doanh nghiệp nhỏ ở các địa phương xa tìm người tiếp quản. Giá bán lại của các doanh nghiệp này là: 0 đồng.
Những khó khăn của ông Yokoyama cho thấy một xã hội già hóa có thể gây ra tác động tàn phá như thế nào đối với nền kinh tế. Việc nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ ngừng hoạt động khi dân số giảm là điều tất yếu. Nhưng các nhà hoạch định chính sách lo ngại rằng đất nước này có thể bị ảnh hưởng bởi ngày càng nhiều công ty đóng cửa khi chủ sở hữu đến tuổi nghỉ hưu.
Trong một bài trình bày về vấn đề này vào năm 2019, Bộ Thương mại Nhật Bản dự báo đến năm 2025, khoảng 630.000 doanh nghiệp làm ăn có lãi có thể phải đóng cửa, gây thiệt hại 165 tỷ USD cho nền kinh tế và mất 6,5 triệu việc làm.
Tăng trưởng của Nhật Bản hiện đã chậm lại và các nhà chức trách đã hành động với hy vọng ngăn chặn thảm họa. Các cơ quan chính phủ ở Nhật Bản đã cố gắng khởi động nhiều chiến dịch để giáo dục các chủ doanh nghiệp lớn tuổi về các lựa chọn sau khi nghỉ hưu. Cùng với đó, các trung tâm dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp tìm người mua cũng được thành lập. Ngoài ra, chính phủ cũng cung cấp các khoản trợ cấp lớn và giảm thuế cho các chủ doanh nghiệp mới.
Tuy nhiên, thách thức vẫn còn rất lớn. Tsuneo Watanabe, Giám đốc Nihon M&A Center, công ty chuyên tìm kiếm đối tác để mua lại các doanh nghiệp vừa và nhỏ có giá trị, cho biết một trong những trở ngại lớn nhất trong việc tìm kiếm người kế nhiệm là sự bảo thủ.
Các nhân viên trong công ty của ông Yokoyama.
Tuy nhiên, quá trình xây dựng doanh nghiệp là một con đường rất dài. Trong những năm trước, các chủ doanh nghiệp nhỏ, đặc biệt là những người điều hành các doanh nghiệp đã tồn tại hàng thập kỷ hoặc hàng thế kỷ, cho rằng con cái của họ là những người đáng tin cậy để tiếp quản. Họ không quan tâm đến việc bán lại doanh nghiệp cho một người lạ và càng không muốn nó trở thành đối thủ cạnh tranh.
Ông Watanabe cho biết, M&A không phải là hoạt động được đánh giá cao. Theo ông, nhiều người cảm thấy rằng họ thà đóng cửa công ty còn hơn bán nó cho người khác. Mặc dù nhận thức về hoạt động M&A đã được cải thiện trong những năm gần đây, nhưng vẫn có nhiều doanh nhân thậm chí không cho rằng đó là một lựa chọn tốt.
Mặc dù một số công ty thâu tóm danh tiếng đã xuất hiện, nhưng có vẻ như nhiều công ty nhỏ có lợi nhuận vẫn chưa tìm được đối tượng phù hợp.
Theo Bộ Thương mại Nhật Bản, năm 2021, các trung tâm hỗ trợ của chính phủ và 5 dịch vụ M&A hàng đầu của nước này chỉ tìm được người mua cho 2.413 doanh nghiệp. Trong khi đó, 44.000 doanh nghiệp khác vẫn chưa có chủ mới, 55% trong số đó vẫn có lãi khi đóng cửa.
Nhiều doanh nghiệp trong số này hoạt động ở các thị trấn và thành phố nhỏ, nơi chủ sở hữu vẫn coi trọng tài sản thừa kế. Sự sụp đổ của một doanh nghiệp, cho dù đó là một công ty lớn ở địa phương hay chỉ là một cửa hàng tạp hóa trong một ngôi làng, có thể khiến nơi đó càng khó đối phó với sự gia tăng dân số liên tục. suy giảm và mọi người đổ xô đến các thành phố lớn.
Tìm người tiếp quản nhưng vẫn… chưa chắc
Sau khi chương trình do chính phủ hỗ trợ không tìm được người thay thế ông Yokoyama, một ngân hàng đã đề nghị ông tìm đến Relay, một công ty có trụ sở tại Kyushu, hòn đảo cực nam của Nhật Bản.
Ông Yokoyama sẽ “tặng” toàn bộ hơn 60ha đất và trang thiết bị nhà xưởng cho người tiếp quản doanh nghiệp.
Relay tạo nên sự khác biệt bằng cách thu hút sự chú ý và ý định của những người mua tiềm năng. Khách hàng của nó bao gồm chủ sở hữu của các cửa hàng sushi hoặc cánh đồng lúa mì, sẽ được triển khai để thu hút cư dân đô thị nhộn nhịp, những người mơ ước về một cuộc sống ít bận rộn hơn.
Nhiệm vụ của công ty với ông Yokoyama không hề dễ dàng. Thị trấn nơi doanh nghiệp hoạt động – Monbetsu, với khoảng 20.000 dân và đang giảm dần, có thể trở nên hoang tàn như Bắc Cực. Các ngành công nghiệp duy nhất ở đây là đánh cá và trồng trọt – hầu hết trong số đó sẽ “ngủ đông” trong thời tiết lạnh giá.
Vào những năm 1980, một con phố của Monbetsu rất nhộn nhịp với các quán rượu và nhà hàng, đây cũng là thời kỳ thịnh vượng của thành phố vào thời điểm các ngư dân trẻ tuổi tụ tập và tiêu tiền thoải mái. Bây giờ, áp phích bạc đã được gỡ bỏ khỏi các cửa hàng bỏ hoang. Tòa nhà lớn nhất của thị trấn là một bệnh viện mới.
Năm 2001, Mobetsu xây dựng một trường tiểu học mới gần công ty của ông Yokoyama nhưng đóng cửa chỉ sau 10 năm. Trước đây, các lớp học chật kín con cháu của những người chăn nuôi bò sữa sống gần đó, nhưng giờ con cái họ đã lên thành phố kiếm sống.
Khi không có ai tiếp quản, các trang trại lần lượt đóng cửa. Ngoài ra, lạm phát leo thang cũng khiến hàng chục người quyết định nghỉ hưu sớm.
Khi những người nông dân già đi và kiếm được ít tiền hơn, nhiều người trong số họ chuyển sang công việc kinh doanh của ông Yokoyama để làm những công việc như thu hoạch cỏ khô và dọn tuyết. Ngày làm việc của anh thường bắt đầu từ 4h sáng và kết thúc lúc 19h, anh cũng ngủ trong căn phòng ngay phía sau văn phòng.
Kai Fujisawa, người sẽ tiếp quản công việc kinh doanh của ông Yokoyama.
Isao Ikeno, quản lý của một hợp tác xã sữa gần đó, đã phải tự động hóa nhiều công việc vì ngày càng khó tìm được công nhân. Anh ấy nói rằng mọi thứ sẽ vô cùng khó khăn nếu công việc kinh doanh của anh ấy bị dừng lại.
Trong trang trại của hợp tác xã, 17 nhân viên chăm sóc 3.000 con gia súc, và công ty của ông Yokoyama sẽ giúp lấp đầy khoảng trống đó. Ông Ikeno cho biết không có doanh nghiệp nào khác trong khu vực có thể cung cấp dịch vụ như vậy.
Ông Yokoyama bắt đầu nghĩ đến việc nghỉ hưu từ sáu năm trước, nhưng vẫn không chắc điều gì sẽ xảy ra với công việc kinh doanh của mình. Mặc dù nợ hơn nửa triệu đô la nhưng các chính sách kích thích kinh tế trong những năm qua đã giữ lãi suất ở mức thấp và tỷ suất lợi nhuận hàng năm của công ty ở mức khoảng 30%.
Quảng cáo của công ty anh ấy trên Relay cho biết đây sẽ là một công việc khó khăn nhưng không yêu cầu kinh nghiệm. Ứng viên hoàn hảo sẽ là người “trẻ và sẵn sàng làm việc”. Người phù hợp sẽ tiếp quản các khoản nợ nhưng được thừa hưởng toàn bộ thiết bị của doanh nghiệp này, trong đó có hơn 60 ha đất trồng trọt và rừng nguyên sinh. Các con của ông Yokoyama sẽ không nhận được gì.
Ông Yokoyama đã nhận được 30 lời đề nghị và cuối cùng ông đã chọn người có triển vọng nhất, Kai Fujisawa, 26 tuổi. Một người bạn đã gửi quảng cáo của Relay cho Fujisawa và anh ta ngay lập tức tìm đến ông Yokoyama.
Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi này không suôn sẻ vì ông Yokoyama không hoàn toàn tin rằng Fujisawa là người phù hợp với công việc. Quá trình “học việc” khó khăn hơn nhiều so với dự kiến, và những nhân viên “tóc bạc” của ông Yokoyama, chủ yếu ở độ tuổi 50, 60, không nghĩ rằng Fujiisawa sẽ có thể tiếp quản.
Fujisawa chia sẻ, dù chịu nhiều áp lực nhưng ông sẵn sàng làm công việc này đến hết đời.
Tham khảo NYT
